Adam MickiewiczBallady i romanseLilje

(z pieśni gminnej)

Mąż, Morderstwo, Zbrodniarz, Żona KwiatyZbrodnia to niesłychana,

Pani zabija pana.

Zabiwszy grzebie w gaju,

Na łączce przy ruczaju,

Grób liliją zasiewa,

Zasiewając tak śpiewa:

„Rośnij kwiecie wysoko,

Jak pan leży głęboko;

Jak pan leży głęboko,

Tak ty rośnij wysoko”.

Potem cała skrwawiona,

Męża zbójczyni żona,

Bieży przez łąki, przez knieje,

I górą, i dołem, i górą.

Zmrok pada, wietrzyk wieje;

Ciemno, wietrzno, ponuro.

Wrona gdzieniegdzie kracze,

I puchają puchacze.

Bieży w dół do strumyka,

Gdzie stary rośnie buk,

Do chatki pustelnika

Stuk stuk, stuk stuk!

„Kto tam?” Spadła zapora,

Wychodzi starzec, świeci;

Wina, Wyrzuty sumienia, ZdradaPani na kształt upiora

Z krzykiem do chatki leci.

Ha! ha! zsiniałe usta,

Oczy przewraca w słup,

Drżąca, zbladła jak chusta:

„Ha! mąż, ha! trup!”

— „Niewiasto, Pan Bóg z tobą!

Co ciebie tutaj niesie?

Wieczorną, słotną dobą,

Co robisz sama w lesie?”

— „Tu za lasem, za stawem,

Błyszczą mych zamków ściany,

Mąż z królem Bolesławem

Poszedł na Kijowiany.

Lato za latem bieży,

Nie masz go z bojowiska,

Ja młoda śród młodzieży,

A droga cnoty śliska!

Nie dochowałam wiary,

Ach! biada mojej głowie!

Król srogie głosi kary;

Powrócili mężowie.

Ha! ha! mąż się nie dowie!

Oto krew! oto nóż!

Po nim już, po nim już!

Starcze: wyznałam szczerze,

Ty głoś świętemi usty,

Jakie mówić pacierze,

Gdzie mam iść na odpusty?

Ach! pójdę aż do piekła,

Zniosę bicze, pochodnie,

Byleby moję zbrodnię

Wieczysta noc powlekła”.

Kara, Tajemnica„Niewiasto — rzecze stary —

Więc ci nie żal rozboju,

Ale tylko strach kary?

Idźże sobie w pokoju,

Rzuć bojaźń, rozjaśń lica,

Wieczna twa tajemnica.

Bo takie sądy Boże,

Iż co ty zrobisz skrycie,

Mąż tylko wydać może,

A mąż twój stracił życie”.

Dziecko, Matka, OjciecPani z wyroku rada,

Jak wpadła, tak wypada.

Bieży nocą do domu,

Nic nie mówiąc nikomu.

Stoją dzieci przed bramą:

„Mamo — wołają — mamo!

A gdzie został nasz tato?”

„Nieboszczyk? co? wasz tato?”

— Nie wie, co mówić na to —

„Został w lesie za dworem,

Powróci dziś wieczorem”.

PamięćCzekają wieczór dzieci;

Czekają drugi, trzeci,

Czekają tydzień cały;

Nareszcie zapomniały.

GrzechPani zapomnieć trudno,

Nie wygnać z myśli grzechu,

Zawsze na sercu nudno,

Nigdy na ustach śmiechu,

Nigdy snu na źrenicy!

Bo często w nocnej porze,

Coś stuka się na dworze,

Coś chodzi po świetlicy:

„Dzieci, — woła — to ja to,

To ja, dzieci, wasz tato!”

Noc przeszła, zasnąć trudno;

Nie wygnać z myśli grzechu,

Zawsze na sercu nudno,

Nigdy na ustach śmiechu!

„Idź, Hanko, przez dziedziniec:

Słyszę tętent na moście,

I kurzy się gościniec:

100

Czy nie jadą tu goście?

Idź na gościniec i w las,

Czy kto nie jedzie do nas?” —

— „Jadą, jadą w tę stronę,

Tuman na drodze wielki,

105

Rżą, rżą koniki wrone[2],

Ostre błyszczą szabelki,

Jadą, jadą panowie,

Nieboszczyka bratowie!” —

Brat— „A witajże, czy zdrowa?

110

Witajże nam, bratowa.

Gdzie brat?” — „Nieboszczyk brat,

Już pożegnał ten świat”.

— „Kiedy?” — „Dawno, rok minął,

Umarł… na wojnie zginął”.

115

— „To kłamstwo, bądź spokojna,

Już skończyła się wojna;

Brat zdrowy i ochoczy,

Ujrzysz go na twe oczy”.

FałszPani ze strachu zbladła,

120

Zemdlała i upadła;

Oczy przewraca w słup,

Z trwogą dokoła rzuca:

„Gdzie on? gdzie mąż? gdzie trup?”

Powoli się ocuca;

125

Mdlała niby z radości

I pytała u gości:

„Gdzie mąż, gdzie me kochanie,

Kiedy przede mną stanie?”

— „Powracał razem z nami,

130

Lecz przodem chciał pospieszyć,

Nas przyjąć z rycerzami,

I twoje łzy pocieszyć.

Dziś, jutro, pewnie będzie,

Pewnie kędyś w obłędzie[3]

135

Ubite minął szlaki.

Zaczekajmy dzień jaki,

Poszlemy szukać wszędzie,

Dziś, jutro, pewnie będzie”.

Posłali wszędzie sługi,

140

Czekali dzień i drugi;

Gdy nic nie doczekali,

Z płaczem chcą jechać daléj.

Zachodzi drogę pani:

„Bracia moi kochani,

145

Jesień zła do podróży,

Wiatry, słoty i deszcze,

Wszak czekaliście dłużéj,

Czekajcie trochę jeszcze”.

Czekają. Przyszła zima,

150

Brata nié ma i nié ma.

Czekają; myślą sobie:

Może powróci z wiosną?

A on już leży w grobie,

A nad nim kwiatki rosną,

155

A rosną tak wysoko,

Jak on leży głęboko.

I wiosnę przeczekali,

I już nie jadą daléj.

Do smaku im gospoda,

160

Bo gospodyni młoda;

Że chcą jechać, udają,

A tymczasem czekają,

Czekają aż do lata,

Zapominają brata.

165

Do smaku im gospoda,

I gospodyni młoda.

Jak dwaj u niej gościli,

Tak ją dwaj polubili.

Obu nadzieja łechce,

170

Obadwaj zjęci trwogą,

Żyć bez niej żaden nie chce,

Żyć z nią obaj nie mogą.

Wreszcie, na jedno zdani,

Idą razem do pani.

175

Młodość, Wdowa— „Słuchaj, pani bratowo,

Przyjm dobrze nasze słowo:

My tu próżno siedzimy,

Brata nie zobaczymy.

Ty jeszcze jesteś młoda,

180

Młodości twojej szkoda,

Nie wiąż dla siebie świata,

Wybierz brata za brata”.

To rzekli i stanęli.

Gniew ich i zazdrość piecze,

185

Ten, to ów okiem strzeli,

Ten, to ów słówko rzecze;

Usta sine przycięli,

W ręku ściskają miecze.

Pani ich widzi w gniewie,

190

Co mówić, sama nie wie.

Prosi o chwilkę czasu,

Bieży zaraz do lasu.

Bieży w dół do strumyka,

Gdzie stary rośnie buk,

195

Do chatki pustelnika

Stuk stuk, stuk stuk!

Całą mu rzecz wykłada,

Pyta się, co za rada?

„Ach, jak pogodzić braci?

200

Chcą mojej ręki oba;

Ten i ten się podoba,

Lecz kto weźmie? kto straci?

Ja mam maleńkie dziatki,

I wioski i dostatki;

205

Dostatek się zmitręża[4],

Gdy zostałam bez męża.

Lecz ach! nie dla mnie szczęście!

Nie dla mnie już zamęście!

Trup, UpiórBoża nade mną kara,

210

Ściga mnie nocna mara:

Zaledwie przymknę oczy,

Traf, traf, klamka odskoczy;

Budzę się: widzę, słyszę,

Jak idzie i jak dysze,

215

Jak dysze i jak tupa,

Ach, widzę, słyszę trupa!

Skrzyp, skrzyp, i już nad łożem

Skrwawionym sięga nożem,

I iskry z gęby sypie,

220

I ciągnie mnie i szczypie. Ach! dosyć, dosyć strachu, Nie siedzieć mnie w tym gmachu, Nie dla mnie świat i szczęście, Nie dla mnie już zamęście!” Zbrodnia, Kara, Śmierć„Córko — rzecze jej stary —

Nie masz zbrodni bez kary,

Lecz jeśli szczera skrucha,

Zbrodniarzów Pan Bóg słucha.

Znam ja tajnie wyroku,

225

Miłą ci rzecz obwieszczę:

Choć mąż zginął od roku,

Ja go wskrzeszę dziś jeszcze”.

— „Co, co? jak, jak? mój ojcze!

Nie czas już, ach, nie czas!

230

To żelazo zabójcze

Na wieki dzieli nas!

Ach znam[5], żem warta kary,

I zniosę wszelkie kary,

Byle się pozbyć mary.

235

Zrzekę się mego zbioru

I pójdę do klasztoru,

I pójdę w ciemny las.

Nie, nie wskrzeszaj, mój ojcze!

Nie czas już, ach, nie czas!

240

To żelazo zabójcze

Na wieki dzieli nas!”

Starzec westchnął głęboko,

I łzami zalał oko,

Oblicze skrył w zasłonie,

245

Drżące załamał dłonie:

„Idź za mąż, póki pora,

Nie lękaj się upiora.

Martwy się nie ocuci,

Twarda wieczności brama;

250

I mąż twój nie powróci,

Chyba zawołasz sama”.

— „Lecz jak pogodzić braci?

Kto weźmie, a kto straci?…”

Kwiaty— „Najlepsza będzie droga,

255

Zdać się na los i Boga.

Niechajże z ranną rosą

Pójdą i kwiecia zniosą.

Niech każdy weźmie kwiecie,

I wianek tobie splecie,

260

I niechaj doda znaki,

Żeby poznać, czyj jaki?

I pójdzie w kościół Boży,

I na ołtarzu złoży:

Czyj pierwszy weźmiesz wianek,

265

Ten mąż twój, ten kochanek”.

Pani z przestrogi rada,

Już do małżeństwa skora,

Nie boi się upiora;

Bo w myśli swej układa,

270

Nigdy w żadnej potrzebie

Nie wołać go do siebie.

I z tych układów rada,

Jak wpadła, tak wypada.

Bieży prosto do domu,

275

Nic nie mówiąc nikomu.

Bieży przez łąki, przez gaje,

I bieży i staje

I staje i myśli i słucha:

Zda się, że ją ktoś goni,

280

I że coś szepce do niéj

(Wokoło ciemność głucha):

„To ja, twój mąż, twój mąż!”

I staje i myśli i słucha;

Słucha, zrywa się, bieży,

285

Włos się na głowie jeży,

W tył obejrzeć się lęka,

Coś wciąż po krzakach stęka,

Echo powtarza wciąż:

„To ja, twój mąż, twój mąż!”

290

Konflikt, WalkaLecz zbliża się niedziela,

Zbliża się czas wesela.

Zaledwie słońce wschodzi,

Wybiegają dwaj młodzi.

ŚlubPani, śród dziewic grona

295

Do ślubu prowadzona,

Wystąpi śród kościoła

KwiatyI bierze pierwszy wianek,

Obnosi go dokoła:

„Oto w wieńcu lilije,

300

Ach! czyjeż to są, czyje?

Kto mój mąż, kto kochanek?”

Wybiega starszy brat,

Radość na licach płonie,

Skacze i klaszcze w dłonie:

305

„Tyś moja, mój to kwiat!

Między liliji kręgi

Uplotłem wstążek zwój:

To znak, to moje wstęgi!

To mój, to mój, to mój!”

310

„Kłamstwo! — drugi zawoła —

Wyjdźcie tylko z kościoła,

Miejsce widzieć możecie,

Kędy rwałem to kwiecie.

Rwałem na łączce, w gaju,

315

Na grobie przy ruczaju,

Okażę grób i zdrój:

To mój, to mój, to mój!”

Kłócą się źli młodzieńce,

Ten mówi, ten zaprzecza;

320

Dobyli z pochew miecza,

Wszczyna się srogi bój,

Szarpią do siebie wieńce:

„To mój, to mój, to mój!”

KaraWtem drzwi kościoła trzasły

325

Wiatr zawiał, świece zgasły,

Wchodzi osoba w bieli:

Znany chód, znana zbroja…

Staje, wszyscy zadrżeli,

Staje, patrzy ukosem,

330

Podziemnym woła głosem:

„Mój wieniec i ty moja!

Kwiat na mym rwany grobie:

Mnie, księże, stułą wiąż;

Zła żono, biada tobie!

To ja, twój mąż, twój mąż!

Źli bracia! biada obu!

Z mego rwaliście grobu,

Zawieście krwawy bój!

To ja, twój mąż, wasz brat,

340

Wy moi, wieniec mój,

Daléj na tamten świat!”

Wstrzęsła się cerkwi posada,

Z zrębu wysuwa się zrąb,

Sklep trzeszczy, w głąb zapada,

345

Cerkiew zapada w głąb.

Ziemia ją z wiérzchu kryje,

Na niéj rosną lilije,

A rosną tak wysoko,

Jak pan leżał głęboko.

Przypisy

[1]

Wiadomość o Liljach, jako niedokończonej jeszcze balladzie, mamy w liście z Kowna z dnia 8 kwietnia 1820 r. Lilje są arcydziełem wśród ballad Mickiewicza. Krótki motyw ludowy rozwinął poeta wspaniale. Pierwsza zwrotka pieśni ludowej brzmi: „Stała się nam nowina, Pani pana zabiła, / W ogródku go schowała, Ruty na nim posiała, / Rośnij rutko wysoko, Jak pan leży głęboko”.

[2]

koniki wrone — koń maści karej (jednolicie czarne zabarwienie sierści, grzywy i ogona) i odcieniu wronim (odcień popielaty bez połysku).

[3]

w obłędzie — zbłądziwszy w drodze.

[4]

zmitręża się — marnuje się.

[5]

znam — tu: wiem.

Romantyzm
(z fr. romantisme,
od roman – powieść, opowieść) – epoka w historii sztuki i historii literatury trwająca od lat 90.
XVIII wieku do lat 40. XIX wieku. Romantyzm był ruchem ideowym, literackim i artystycznym, który rozwinął się początkowo w Europie i wyrażał się w poezji, malarstwie i muzyce.
Romantyzm w historii literatury polskiej przypadał na lata 1822–1863, jego
czołowymi przedstawicielami byli Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Cyprian Kamil Norwid, Zygmunt Krasiński, Józef Ignacy Kraszewski. Czołowym przedstawicielem romantyzmu w polskiej muzyce jest Fryderyk Chopin.

Повторення відомостей про баладу

Балада (фр. ballade, від прованс. ballar — танцювати) — жанр ліро-епічної поезії фантастичного, історико-героїчного або соціально-побутового характеру з драматичним сюжетом. В основі балади лежить певна незвичайна пригода. Тому баладу часто називали маленькою поемою.

Балада виникла у ХІІ-ХІІІ ст.. як любовна пісня до танцю у Провансі.

Балада зазнала розквіту в творчості Ф. Війона (1431—1463). .Балади писали видатні поети Італії Данте й Петрарка, Бернс, Гете, Шіллер, Гайне, Гюґо, Жуковський, Пушкін, Міцкевич.

ĆWICZENIE 25
Zapoznaj się z poniższym tekstem. Kto z ukraińskich poetów-romantyków pisał ballady? Podaj te imiona i nazwy utworów.
Ballada –gatunek literacki łączący w sobie cechy liryki (nastrojowość, emocjonalność), epiki
(fabuła, narrator) i dramatu (dialogi, akcja). Romantyczna ballada nawiązuje do ludowych pieśni. Ballady najpierw pojawiły się w Danii i Szkocji. Pod koniec XVIII wieku ballada stała się ulubionym
gatunkiem poetów. Ballada była charakterystyczna
dla epoki romantyzm

Огляд життя та творчості Адама Міцкевича

1. Польський поет, засновник польського романтизму, діяч національно-визвольного руху, народився 24 грудня 1798 року на хуторі Заосся біля міста Новогрудка, що входить нині до складу Білорусії. (Слайд 4, 5) Раніше білоруські землі належали Литві, тому Міцкевич і називає своєю батьківщиною Литву. Батько його, Микола Міцкевич, адвокат, належав до дрібнопомісної шляхти. У будинку Міцкевичів жили волелюбні традиції польських патріотів. Микола Міцкевич сам брав участь у народно-визвольному повстанні 1794 року під керівництвом Тадеуша Костюшка й намагався прищепити почуття патріотизму та волелюбності своїм дітям. Розвитку поетичної уяви Міцкевича сприяла й мальовнича природа околиць Новогрудки.

Освіту Міцкевич одержав у м. Вільно (тепер Вільнюс). (Слайд 6) Закінчивши школу, Адам вступив на фізико-математичний факультет Віленського університету і провчився рік. Навесні 1816 року перейшов на історико-філологічний факультет, який закінчив 1819 року. Потім Міцкевич учителював у Ковно, нині Каунас, (1819–1823).

У Ковно Міцкевич побачив незвичайну бідність і вбогість народу, гнобленого царською владою. Це сприяло формуванню революційних поглядів поета, розумінню необхідності рішучої боротьби за визволення народу. Еволюція у світогляді молодого Міцкевича визначила багато в чому й розвиток його творчості. У своїх ранніх творах (до 1820 року) Міцкевич продовжував традиції класицизму, характерного для літератури XVIII ст. Ранні твори Міцкевича (перший вірш опублікований 1818 року) свідчать про захоплення волелюбними мотивами. З 1817 року брав участь у створенні й діяльності патріотичних молодіжних гуртків («прихильників чеснот»), найбільш значними творами цього періоду були «Пісня Адама» — перший гімн «філоматів» (про них — далі), «Пісня Філареті»; написав низку програмних віршів, зокрема «Оду до молодості» (1820), перейняту романтичним ентузіазмом молоді, що мріяла про боротьбу за волю.

Вихованець Вільнюського університету, він вступив у таємне польське товариство молоді — «філоматів», що у своїй програмі проголошували прагнення до знань, але насправді прагнули до визволення й об’єднання Польщі. Організацію викрили царські шпигуни та їхні польські посібники. «Філоматів» і близьких до них за переконаннями «філаретів» 1823 року заарештували, ув’язнили, а восени 1824 року засудили. Міцкевича не вислали у Сибір, не віддали у солдати. Йому було наказано вирушити до Петербурга.

……. 2. До 1829 року він перебував у Росії (Петербург, Одеса, Москва, знову Петербург), де зблизився з учасниками декабристського руху (К. Рилєєв, О. Бестужев) і видатними письменниками (О. Пушкін та ін.), які високо оцінили його талант. Ці дружні зв’язки сприяли визріванню в Міцкевича ідеї революційного союзу народів Росіїі Польщі. Міцкевич пробув у Петербурзі близько трьох місяців, а потім його послали до Одеси, де він мав посісти посаду викладача в ліцеї Рішельє. Вільних місць не виявилося. З Петербурга надійшло розпорядження не залишати неблагонадійного поета в Одесі, а відправити його вглиб Росії.

Поки тривало листування щодо подальшого місцеперебування Міцкевича, він відвідав Крим, який справив дуже сильне враження на поета й надихнув на створення прекрасного циклу «Кримських сонетів». Упродовж 1824–1829 років поет побував у Києві, Стеблові, Одесі, Харкові. Коли Міцкевич повернувся з Криму, він довідався про своє призначення до канцелярії московського генерал-губернатора. Наприкінці 1825 року Міцкевич приїхав до Москви, де спочатку жив усамітнено, спілкуючись лише зі своїми віленськими друзями-філоматами. У Петербурзі Міцкевич познайомився з Жуковським, Грибоєдовим, Криловим, Дельвігом, чимало часу проводив у бесідах з Пушкіним. Важко переоцінити значення російського періоду життя для розвитку творчості Міцкевича. У Росії він став глибше розуміти ідею національної незалежності Польщі, збагнувши її тісний зв’язок з міжнародною політикою. У ці роки він стає оповісником політичної свободи.

1829 року Міцкевич виїхав з Росії і відвідав Німеччину, Швейцарію, Італію. Після невдалої спроби приєднатися до Польського повстання 1830 року поет назавжди залишився в еміграції (жив переважно в Парижі), продовжуючи літературну й революційну діяльність. 1834 року Міцкевич опублікував останній свій великий твір — поему «Пан Тадеуш». У наступні роки Міцкевич майже не писав (останній зліт його натхнення — кілька ліричних віршів у 1838–39 рр.). Він провадив активну суспільну і культурну діяльність: 1839–40 рр. читав курс римської літератури в Лозанні, потім до 1844 року посідав кафедру слов’янських літератур у паризькому Коллеж де Франс. 1848 року Міцкевич відновив революційну діяльність: створив польський легіон, що боровся за свободу Італії, у Парижі працював у газеті, виступав зі статтями революційно-демократичного змісту, виявляючи інтерес до утопічного соціалізму, закликаючи до революційного союзу народів. Останні роки життя Адам Міцкевич провів у великій бідності. Тільки 1852 року йому вдалося знайти роботу бібліотекаря бібліотеки Арсенала в Парижі. У квітні 1855 року померла його дружина, осиротивши шістьох дітей.

Під час Кримської війни 1853–1856 років Міцкевич вирушив з політичною місією до Константинополя, де 26 листопада 1855 року помер від холери (спочатку був похований у Парижі, до Кракова прах був перенесений 1890 року й похований у Вавельських підземеллях).

Огляд життя та творчості Адама Міцкевича

rodzina	сім”я
mężczyzna / kobieta, niewiasta	чоловік,мужчина / жінка
mąż / żona	чоловік / жінка
brat / siostra	брат / сестра
rodzice	батьки
krewny (-a)	родич (-чка)
dziecko / dzieci	дитина/ діти
chłopiec, chłopak, chłopczyk / dziewczynka	хлопчик / дівчинка
chłopiec, chłopak / panna, dziewczyna	юнак/дівчина
ojciec / matka mama / tata	батько / мати мама/тато
syn / córka	син / дочка
dziadek / babcia	дідусь / бабуся
wnuk / wnuczka	внук / внучка
siostrzeniec, bratanek /	племінник (-ця)
(-nica, -nica)
kuzyn / kuzynka	кузин / кузина
stryj, wuj / ciotka	дядько / тітка

żonaty / zamężna	жонатий /замужня
pobrać się	побратися.оженитися

Блог вчителя польської мови Кириченко Оксани Вікторівни

Шукати в цьому блозі

Сторінки

понеділок, 19 листопада 2018 р.

«Я і природа» 9 kl.

Zegar- 5kl/

понеділок, 12 листопада 2018 р.

5 kl. Moja rodzina – tworzenie drzewa genealogicznego

неділю, 11 листопада 2018 р.

Lekcja Творчість Адама Міцкевича –доба Романтизму

Adam MickiewiczBallady i romanseLilje

Przypisy

Архів блогу

Сторінки

Шукати в цьому блозі

Сторінки

понеділок, 19 листопада 2018 р.

«Я і природа» 9 kl.

Zegar- 5kl/

понеділок, 12 листопада 2018 р.

5 kl. Moja rodzina – tworzenie drzewa genealogicznego

неділю, 11 листопада 2018 р.

Lekcja Творчість Адама Міцкевича –доба Романтизму

Adam MickiewiczBallady i romanseLilje

Przypisy

понеділок, 19 листопада 2018 р.

понеділок, 12 листопада 2018 р.

неділю, 11 листопада 2018 р.